Czas na zabawy swobodne!

Zabawy swobodne dzieci – dlaczego są tak ważne?

Zastanówmy się przez chwilę: czy kiedy dzieci bawią się, mają jakiś konkretny cel? Oczywiście! Celem jest sama radość i przyjemność z zabawy. To właśnie proces odkrywania i eksplorowania świata jest najważniejszy, a nie końcowy efekt. Swobodne, nienarzucane przez dorosłych zabawy są najnaturalniejszą formą poznawania rzeczywistości i zdobywania osobistych doświadczeń. Choć może wydawać się, że te pozornie bezcelowe aktywności nie mają znaczenia, w rzeczywistości są one fundamentem wielu umiejętności, które są niezbędne do pomyślnego rozpoczęcia edukacji szkolnej. Niektóre z tych umiejętności będą miały wpływ nie tylko na wyniki w nauce, ale także na całe dorosłe życie młodego człowieka.

Podczas zabawy swobodnej dziecko…

…stymuluje wszystkie zmysły
Dzieci przychodzą na świat z naturalną potrzebą aktywności. Już niemowlęta odkrywają świat przez dotyk, smak, a nawet wzrok – wkładają stopy do buzi, naśladują miny mamy czy ściągają tacie okulary. Każdy dzień wypełniony jest chwytaniem, obracaniem, stukaniem i rzucaniem. Te fundamentalne czynności stymulują zmysły: wzrok (kształty, kolory, wielkości), dotyk (faktury, twardość, temperatura), węch i smak (gryzienie, oblizywanie) oraz słuch (dźwięki grzechotek czy kroków). Powtarzając je, maluch odkrywa również podstawowe zasady fizyki – na przykład, że wypuszczony klocek zawsze spada na ziemię. W tym wieku nie potrzebuje skomplikowanych zabawek; wystarczy otoczenie pełne różnorodnych przedmiotów – nawet zwykła plastikowa butelka może stać się źródłem długiej zabawy.

…buduje poczucie własnej wartości
Z wiekiem zabawy stają się coraz bardziej złożone, ale najważniejsza pozostaje spontaniczność, która pozwala dziecku realizować własne pomysły. Weźmy na przykład zabawę klockami. Projektując swoje pierwsze dzieło – czy to komin, most, czy tor wyścigowy – maluch ma szansę na samodzielne wprowadzanie swoich wizji w życie. To rozwija jego intelekt, kształtując logiczne myślenie oraz umiejętność planowania. Każda budowla to lekcja przyczyny i skutku, a także odkrywanie własnych możliwości. Poczucie sprawczości i ufności w swoje umiejętności jest nieocenione. Dzieci o wysokiej samoocenie są bardziej pewne siebie, co ułatwia im podejmowanie nowych wyzwań i lepsze radzenie sobie z porażkami. To właśnie te doświadczenia mają ogromny wpływ na ich przyszłość – w szkole, w domu i w relacjach z rówieśnikami.

…doskonali umiejętność koncentracji
Każdy, kto obserwował dziecko w trakcie zabawy klockami, wie, jak bardzo potrafi się ono skupić. Czasami maluch jest tak zaangażowany, że nie reaguje na próby nawiązania kontaktu – nie wynika to z niegrzeczności, ale z głębokiego zaabsorbowania zabawą. Na początku dziecko może koncentrować się tylko przez chwilę, ale z czasem umiejętność ta się wydłuża. Koncentracja jest kluczowa w nauce, niezależnie od tego, czy chodzi o wznoszenie budowli, nawlekanie koralików, czy późniejsze odrabianie lekcji.

…rozwija kreatywne myślenie
Tam, gdzie dorosły widzi jedynie bałagan, dziecko dostrzega pole do twórczej działalności. Jego wyobraźnia nie zna granic – przedmioty mogą zyskać nowe funkcje. Sznurowadło staje się strażacką sikawką, a szalik – fosą. Dzieci są niezwykle zaradne, potrafią szybko odnaleźć zastępstwo dla brakującego elementu. Niestety, ograniczenia i nakazy narzucane przez dorosłych mogą hamować rozwój kreatywności. Dlatego warto akceptować ich pomysły i wspierać swobodną aktywność, by mogły rozwijać swoje twórcze myślenie i wyobraźnię.

…uczy się ponoszenia konsekwencji swoich działań
Przyjrzyjmy się sytuacji, w której dziecko buduje wieżę z klocków. Gdy ustawia ją zbyt wysoko, może musieć skorzystać ze stołka, a jeden nieostrożny ruch sprawia, że klocki lądują na podłodze. Każda taka sytuacja to szansa na naukę – maluch samodzielnie przewiduje skutki swojego działania i uczy się, jak unikać błędów. Wczesne doświadczanie konsekwencji jest kluczowe dla rozwijania samodzielności i niezależności.

…usprawnia małą motorykę
Zabawy konstrukcyjne to doskonały trening dla małych rączek. Operowanie klockami o różnych kształtach i strukturach rozwija sprawność manualną, która jest fundamentem nauki pisania. Wyszukiwanie potrzebnych elementów i ich precyzyjne łączenie wpływają na koordynację wzrokowo-ruchową. Bez dobrej współpracy ręki i oka, budowanie może być utrudnione.

…nabywa kompetencje społeczne i emocjonalne
Będąc przedszkolakiem, dziecko zaczyna w naturalny sposób nabywać umiejętności społeczne. Wspólne zabawy uczą, że współpraca jest kluczem do sukcesu. Choć na początku może być to trudne, z czasem maluch uczy się wyrażać swoje myśli i emocje, a także akceptować odmowy. Dzieci w trakcie wspólnej zabawy ustalają zasady i uczą się rozwiązywać konflikty, co jest nieocenione w rozwijaniu empatii i umiejętności współdziałania z rówieśnikami.

Jak dorośli mogą wspierać dziecko podczas zabawy?

Aby dziecko mogło cieszyć się swobodną zabawą, dorośli powinni zapewnić mu odpowiednie warunki – przestrzeń, czas oraz poczucie bezpieczeństwa. Ważna jest atmosfera sprzyjająca zabawie, bez pośpiechu i przerywania działań bez ważnych powodów. Szacunek dla efektów dziecięcej kreatywności jest kluczowy – nie ma nic złego w tym, że „baza” zbudowana przez malucha zostaje na noc w pokoju.

Rodzice powinni unikać prób kierowania zabawą, przekształcania jej w formę edukacyjną czy ciągłego kontrolowania działań dziecka. Oczywiście, pewne zasady są niezbędne dla bezpieczeństwa, ale warto dać dziecku przestrzeń do samodzielności.

Nie można jednak zapominać, że zabawa w gronie rodzinnym także ma ogromne znaczenie. Czas spędzony z rodzicami to okazja do budowania więzi i wspólnego odkrywania świata. Wspólna zabawa bez presji i ocen daje dziecku szansę na rozwój w radosnej atmosferze.

Swobodna zabawa to fundament uczenia się

Jak pokazują przykłady zabaw klockami, swobodne aktywności dziecięce przynoszą wiele korzyści. Proces uczenia się zachodzi niejako „przy okazji”, a maluch rozwija umiejętności we własnym tempie, zgodnie z własnymi potrzebami. Dzięki zabawie dzieci zdobywają doświadczenia i wiedzę, które stanowią fundament ich dalszego rozwoju.

Korzyści płynące z takiej zabawy są nieocenione – rozwijają myślenie, mowę, umiejętność samokontroli oraz zdolność do samodzielnego organizowania wolnego czasu. Dzięki temu dzieci rzadziej nudzą się i potrafią odciągnąć się od ekranów.

Podsumowując – swobodna, niezależna zabawa nie jest marnowaniem czasu – wręcz przeciwnie! To intensywny i wszechstronny proces uczenia się, który kształtuje przyszłość każdego dziecka.

Alicja Dorozińska – specjalista ds. dydaktyki i wychowania w Przedszkolach Ciuchcia Puch Puch, absolwentka Akademii Pedagogiki Specjalnej, doświadczony nauczyciel wychowania przedszkolnego, licencjonowany specjalista Glottodydaktyki i Dziecięcej matematyki.